فصل اول: تلاوت قرآن، اصول حفظ قرآن، نکته های تجویدی
الف - تلاوت قرآن
: چگونه مى توانیم ارتباط بیشترى با قرآن برقرار کنیم و به این کتاب با ارزش نزدیک تر شویم؟
: راه هاى زیادى براى ارتباط با قرآن کریم و نزدیک شدن به این کتاب عزیز وجود دارد که برخى از آنها عبارتند از:
1. هر روز یک صفحه یا بیشتر قرآن بخوانید; خواندن قرآن دلتان را نورانى و علاقه شما را به این کتاب بیشتر مى کند.
2. رو خوانى، تجوید و ترجمه قرآن را خوب یاد بگیرید.
3. قصّه هاى آموزنده قرآن را بخوانید و درباره آنها فکر کنید.
4. به آیه هاى قرآن عمل کنید و قرآن را راهنماى زندگى خود قرار دهید; مثلاً اگر قرآن فرمان داده که به پدر و مادر احترام بگذارید، غیبت نکنید، تهمت نزنید، دیگران را مسخره نکنید، به یاد خدا باشید و... به این فرمان ها عمل کنید.
5. در جلسات قرآن شرکت کنید.
: چرا ما باید قرآن بخوانیم؟
: حتماً تا حالا به مسافرت هاى زیادى رفته اید. اگر دقّت کرده باشید، در جادّه علامت هاى زیادى وجود دارد که ما را براى رسیدن به هدفمان یارى مى کند. این علامت ها راه رسیدن به شهر مورد نظرمان را به ما نشان مى دهند. اگر کسى به این علامت هاى راهنما توجّه نکند، هرگز به هدفش نمى رسد و حتّى شاید به درون درّه ها سقوط کند. آیه هاى قرآن نیز مانند همان علامت هاى راهنما هستند که راه درست زندگى را به ما یاد مى دهند. کسى که به آیه هاى قرآن عمل کند به بهشت مى رود و از جهنّم نجات مى یابد. اگر به ما گفته اند که قرآن بخوانیم براى آن است که قرآن ما را به کارهاى خوب تشویق و از کارهاى بد دور مى کند. چون خدا ما را دوست داشته، این کتاب راهنما را برایمان فرستاده تا جهنّمى نشویم. پس همه ما باید قرآن بخوانیم و درباره حرف هاى خدا خوب فکر کنیم و به آن چه در قرآن آمده عمل نماییم.
: خواندن قرآن چه ثوابى دارد؟
: بر اساس سخنان رسول خدا(صلى الله علیه وآله) و اهل بیت آن حضرت، خداوند براى خواندن قرآن پاداش ها و ثواب هاى زیادى قرار داده است. خواندن قرآن ایمان انسان را زیاد مى کند، باعث بخشش گناهان مى شود، شیطان را از خانه کسى که قرآن مى خواند بیرون مى کند، دل ها را نرم و نورانى مى سازد و مانند نردبانى پلّه پلّه ما را به خدا نزدیک مى کند. همه ما مى توانیم تجربه کنیم و ببینیم موقع خواندن و شنیدن قرآن کریم چه حالى مى شویم. حضرت محمّد(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «بهترین عبادت امّت من، خواندن قرآن است.» خود پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامان عزیز ما علاقه و توجّه زیادى به خواندن قرآن داشتند و این به سبب پاداش هاى بسیار و برکات فراوانى بود که خدا براى قرآن خواندن در نظر گرفته است.
: با آن که ترجمه فارسى قرآن وجود دارد، چرا به ما سفارش مى کنند که متن عربى آن را بخوانیم.
: هیچ اشکالى ندارد کسى ترجمه فارسى قرآن را بخواند. حتّى این کار خیلى هم خوب و پسندیده است، زیرا ما را با معناى قرآن آشنا مى کند. امّا این که به ما سفارش کرده اند قرآن را با همان زبان عربى بخوانیم چند دلیل دارد:
1 ـ خدا در جمله هاى عربى قرآن اثرى قرار داده که در ترجمه آن نیست. افراد زیادى که حتّى معناى قرآن را نمى دانسته اند، با شنیدن آیه هاى قرآن مسلمان شده اند. به نظر شما چرا کسى که زبانش ژاپنى یا انگلیسى یا اسپانیایى است و عربى نمى داند، او هم وقتى صوت زیباى قرآن را مى شنود لذّت مى برد؟ این به سبب آن است که قرآن از طرف خداست و ترجمه فارسى یا هر زبان دیگرى شیرینى خود قرآن را ندارد. البتّه باز هم مى گوییم اگر کسى بتواند ترجمه فارسى قرآن را هم مطالعه کند، بسیار خوب است.
2 ـ ما با خواندن قرآنِ عربى ، کم کم علاقه مند مى شویم که زبان عربى را یاد بگیریم. عربى زبان قرآن و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه است و یادگیرى آن اهمیت زیادى دارد. وقتى ما قرآن عربى را مى خوانیم، آهسته آهسته با زبان عربى آشنا مى شویم و پس از شرکت در کلاس هاى عربى، مى توانیم بدون نیاز به ترجمه، آیه هاى قرآن را بفهمیم.
: بهترین سوره قرآن کدام است؟
: هر کدام از سوره هاى قرآن ویژگى مخصوصى دارد که از آن نظر مى توان گفت بهترین سوره قرآن است; مثلاً سوره توحید، (قل هو الله احد)، از آن نظر که در سه آیه خدا را به خوبى معرّفى کرده بهترین سوره قرآن است. سوره یوسف هم به علت که داستان زندگى حضرت یوسف را بسیار زیبا و دل نشین بیان مى کند بهترین سوره است. سوره عصر هم که راه سعادت ما انسان ها را در چند جمله بیان مى کند مى تواند بهترین سوره قرآن باشد.
البتّه در یک حدیث، سوره حمد برترین سوره قرآن شمرده شده است. این هم به علت آن است که سوره حمد خلاصه همه مطالب قرآن است.
قرآن کریم مانند باغ با صفایى است که انواع گیاهان شفا بخش و گل هاى خوشبو و زیبا و میوه هاى شیرین و پر فایده را مى توان در آن یافت. هیچ گل و گیاه و میوه اى در این باغ، بیهوده آفریده نشده و براى هر کدام فایده اى در نظر گرفته شده است. همه اینها بهترین اند. براى همین است که امامان عزیز به ما سفارش کرده اند که همه سوره هاى قرآن را بخوانیم و از همه آیه هاى نورانى این کتاب بزرگ بهره بگیریم.
: خواندن کدام یک از سوره هاى قرآن ثواب زیادى دارد؟
: خواندن تمام سوره هاى قرآن ثواب زیادى دارد. قرآن مانند سفره بزرگى است که براى روح ما غذاهاى خوشمزه و مفیدى در آن نهاده اند. از هر کدام که مصرف کنید برایتان خوب و مفید است. هر کدام از غذاهاى این سفره آسمانى بو و مزّه مخصوصى دارد، ولى همه یک کار مى کنند و آن هم زیاد کردن ایمان ما به خداست.
قرآن کتابى نیست که ما فقط به خواندن برخى از سوره هاى آن اکتفا کنیم. باید همه سوره هاى قرآن را خواند و از درس هاى آموزنده همه این کتاب استفاده کرد. سوره کوثر، حمد، ابراهیم، عنکبوت، ناس، یوسف، محمّد(صلى الله علیه وآله) و بقیّه سوره هاى قرآن، هر کدام قصّه ها، مَثَل ها، درس ها و پندهایى دارند که خواندنشان ضرورى است وثواب زیادى دارد.
حالا اگر دوست دارید یک سوره را بیشتر بخوانید و آن را بیشتر تکرار کنید، سوره توحید (قل هو الله احد) را بخوانید. در حدیثى از پیامبر آمده است: «هر کس این سوره را یک بار بخواند مانند آن است که یک سوم قرآن را خوانده است و اگر کسى آن را دو بار بخواند، مانند آن است که دو سوم قرآن را خوانده است و هر کس آن را سه بار بخواند مانند آن است که همه قرآن را خوانده است.»
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در حدیث دیگرى فرمود:
«هر کس ده بار (قل هو الله احد) را بخواند، خدا قصرى در بهشت براى او خواهد ساخت.»
از دیگر آثار خواندن این سوره بخشش گناهان، آمرزیده شدن پدر و مادر، فراوانى روزى و دور شدن خطرها از انسان است.
: چرا به ماه رمضان بهار قرآن مى گویند؟
: «بهار قرآن» نامى است که حضرت محمّد(صلى الله علیه وآله) براى این ماه انتخاب کرده اند. آن بزرگوار فرموده اند: «هر چیزى بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.» علّت این نام گذارى شاید آن باشد که مردم در ماه رمضان آمادگى بیشترى براى پذیرش حرف هاى قرآن دارند. آنان در این ماه روزه مى گیرند و بیشتر از ماه هاى دیگر سال از گناه دورى مى کنند. همین باعث مى شود که نور قرآن بهتر و بیشتر دل آنان را روشن کند; یعنى همان طور که در بهار، درختان شکوفه مى کنند و سبزه ها جوانه مى زنند و باران هاى پى در پى زمین مرده را زنده مى سازند، در ماه رمضان هم دل مردم به برکت قرآن زنده مى شود و گل هاى زیبایى در قلب آدم ها شکوفه مى کنند.
علّت دیگر نام گذارى رمضان به بهار قرآن شاید آن باشد که در این ماه خواندن یک آیه از قرآن ثواب خواندن همه قرآن را دارد. براى همین است که مى بینید مردم در این ماه بیشتر قرآن مى خوانند تا ثواب بیشترى ببرند.
: خواندن آیة الکرسى چه ثوابى دارد؟
: خواندن آیة الکرسى که آیه 255 سوره بقره است ثواب هاى زیادى دارد، چون این آیه درباره معرّفى خداست. پیامبر عزیز ما و بقیه چهارده معصوم اهمیت فراوانى به آن داده اند.
ابوذر از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پرسید: با اهمیت ترین و بزرگ ترین آیه اى که خدا بر شما نازل کرد کدام بود؟ پیامبر در پاسخ فرمود: «آیة الکرسى». در حدیث دیگرى از پیامبر آمده است: «هر کس صد بار آیة الکرسى را بخواند مانند کسى است که تمام عمر خدا را عبادت کرده است.» خواندن این آیه مخصوصاً بعد از نمازها بسیار سفارش شده است. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: «هر کس بعد از هر نماز آیة الکرسى را بخواند بین او و بهشت فاصله اى جز مرگ نخواهد بود.» یعنى چنین انسانى بلافاصله پس از مرگ، اهل بهشت خواهد شد.
اگر بخواهیم ثواب هاى گوناگون آیة الکرسى را در یک خط خلاصه کنیم مى توانیم به نجات از جهنّم، نزدیک شدن به بهشت، در امان ماندن از خطرها، نجات از فقر و تنگ دستى و برآورده شدن حاجت ها اشاره نماییم.
: فضیلت آیات آخر سوره بقره را بیان کنید.
: آیات پایانى سوره بقره یعنى آیه 285 و 286 که به «آمن الرسول» معروفند، خلاصه کلّ سوره بقره اند. این دو آیه ما را به تسلیم در برابر آفریدگار جهان فرا مى خوانند و چگونگى طلب آمرزش و رحمت از خدا را به ما مى آموزند. به همین جهت، حدیث هاى زیادى در فضیلت این دو آیه از چهارده معصوم(علیهم السلام) رسیده است. از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) روایت شده است: «این آیات دعا هستند و خداوند رحمان را راضى مى کنند.» در حدیث قدسى نیز آمده که: «هیچ کس این دو آیه را تلاوت نمى کند مگر آن که حاجتش را خواهد گرفت.» در حدیث دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم: «این دو آیه اگر سه شب در منزلى خوانده شود، شیطان به آن نزدیک نمى شود.» البتّه بهره مندى کامل از آثار و برکات این دو آیه، زمانى است که ما به این دو آیه عمل کرده و این آیات نورانى را چراغ و راهنماى زندگى خود سازیم.
: ختم انعام چیست و چه ثوابى دارد؟
: ختم انعام یعنى آن که سوره انعام را از اوّل تا آخر بخوانند. همین رسم خوبى که در میان مردم ما وجود دارد و جلسه تشکیل مى دهند و همه سوره انعام را مى خوانند.
خواندن این سوره ثواب هاى زیادى دارد. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اگر مردم مى دانستند که خواندن این سوره چقدر با ارزش است هرگز آن را رها نمى کردند.» گذشته از پاداش هایى که خدا در آخرت مى دهد، خواندن این سوره در این دنیا هم اثر دارد و براى در امان ماندن از خطرها و درمان بیمارى ها و رسیدن به آرزوها بسیار مفید است.
: چرا وقتى کسى مى میرد مى گویند برایش سوره الرحمن بخوانند؟
: خواندن هر آیه و سوره اى از قرآن کریم براى کسانى که از دنیا رفته اند خوب است. وقتى ما آیه و سوره اى از قرآن را مى خوانیم و به روح مرده اى هدیه مى کنیم، باعث خوشحالى او مى شویم. قرآن مانند گلستان با صفایى است که ما هر گلى از آن بچینیم و براى یک مرده بفرستیم او شاد مى شود. امّا این که خواندن سوره الرحمن و بعضى دیگر از سوره ها را براى هدیه به مرده ها بیشتر سفارش کرده اند، براى آن است که اثر بهترى دارند و براى مرده ها مفید ترند.
: بهتر است چه سوره هایى را براى مرده ها بخوانیم؟
: آن طور که مرحوم شیخ عبّاس قمى نوشته است، خواندن سوره هاى «الرحمن»، «یس»، «جمعه»، «قدر»، «قل هوالله احد»، «ناس»، «فلق»، «مُلک»، و نیز «آیة الکرسى» براى مرده ها بسیار ثواب دارد. البتّه اگر سوره ها و آیه هاى دیگر قرآن را هم بخوانید و به روح مرده ها هدیه کنید کار خوبى کرده اید.
: چهار قل کدام سوره ها هستند و براى چه خوانده مى شوند.
: منظور از چهار قل سوره هاى کافرون، قل هوالله، فلق و ناس است که همه با کلمه قل (بگو) آغاز مى شوند و پس از بسم الله سوره، آیه هایى آمده که در اولشان کلمه قل وجود دارد. چهار آیه اوّل این سوره ها به ترتیب، این آیه هایند:
(قُلْ یا اَیُّهَا الْکافِرُونَ); «بگو اى کافران!»
(قُلْ هُوَ اللهُ اَحَد); «بگو که خدا یکتا و یگانه است.»
(قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ); «بگو پناه مى برم به خداى صبحدم.»
(قُلْ اَعُوذُ بِرَبِ النّاسِ); «بگو پناه مى برم به پروردگار مردم.»
در حدیثى آمده است رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در پاسخ کسى که دعایى براى در امان نگاه داشتن فرزند برادرش درخواست کرد فرمود: «چرا سوره هاى داراى قل را نمى خوانى که عبارتند از: «قل یا ایها الکافرون، قل هو الله احد، قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس.»
آن کودک نیز تا آخر عمر به برکت خواندن این سوره ها از خطر در امان ماند.
ب- اصول حفظ قرآن
: در حفظ قرآن چه نکته هایى را باید رعایت کرد.
: درباره حفظ قرآن کریم گفتنى هاى زیادى هست. بیان همه آنها در این جواب ممکن نیست. بهترین راه حفظ قرآن براى دانش آموزان علاقه مند به آن، شرکت در جلسات حفظ قرآن و استفاده از معلّم هاى دل سوز این جلسه ها است. به شکر خدا الآن در بیشتر شهرهاى کشور عزیزمان جلسه هاى حفظ قرآن وجود دارد و همه مى توانند استفاده کنند. در هر حال براى حفظ قرآن حتماً به این چند نکته مهم توجّه کنید:
1ـ پیوسته از خدا بخواهید که در این کار یاریتان کند. بدون لطف و یارى او کسى نمى تواند قرآن را حفظ کند.
2ـ سعى کنید همیشه، مخصوصا هنگام حفظ قرآن، با وضو باشید.
3ـ حفظ قرآن را از سوره هاى کوچک آخر قرآن شروع کنید، زیرا حفظ این سوره ها آسان تر است و باعث دل گرمى بیشتر شما مى گردد.
4ـ مواظب باشید که عبارت هاى قرآن را اشتباه به خاطر نسپارید. اگر آیه اى را اشتباه بخوانید و اشتباه حفظ کنید، همیشه همان طور در ذهنتان مى ماند.
5ـ لازم نیست هر روز مقدار زیادى حفظ کنید، ولى باید هر روز مقدارى از آن چه را حفظ کرده اید دوره کنید.
6ـ اصلاً عجله نکنید. در کار حفظ قرآن صبر مهم ترین عامل موفقیت است.
7ـ گوش کردن به نوار ترتیل قرآن کمک زیادى به حفظ آن مى کند. هر بخشى را که مى خواهید حفظ کنید، نوارش را گوش کنید.
8ـ از پدر و مادر یا دیگر اعضاى خانواده بخواهید که آن چه را حفظ کرده اید از شما بپرسند. این کار، هم باعث تشویق شما به حفظ قرآن و هم تقویت حافظه شما مى گردد.
9ـ کتاب هایى که درباره حفظ قرآن نوشته شده بخوانید، تا اطّلاعات بیشترى در این باره به دست آورید.
10ـ سعى کنید معناى بخش هایى که حفظ مى کنید هم یاد بگیرید. با این کار آیه هاى قرآن بهتر در ذهن شما مى مانند.
در پایان باز هم تأکید مى شود که استفاده از استاد حفظ قرآن بسیار مفید است و کار حفظ قرآن را خیلى آسان خواهد کرد.
ج- نکته های تجویدی
: مهم ترین علامت هاى وقف را بنویسید.
: مهم ترین علامت هاى وقف عبارتند از:
«م» که وقف لازم است و نباید خواندن را ادامه داد. اگر چنین علامتى را دیدید توقّف کنید، زیرا اگر خواندن را ادامه دهید معنا اشتباه خواهد شد.
«ط» با دیدن این علامت بهتر است وقف کنید، زیرا موضوعى که آیه از آن سخن مى گفت تمام شده است. البته اگر به خواندن ادامه دادید هم اشکالى ندارد.
«ج» این علامت به ما مى فهماند که هم مى توان در این جا وقف کرد و هم مى توان وقف نکرد.
«لا» اگر این علامت را دیدید به خواندن ادامه دهید و توقّف نکنید، زیرا اگر وقف کنید معنا خراب مى شود. مگر در پایان آیات که مى توانید وقف کنید. حتى در پایان برخى آیات هم علامت «لا» وجود دارد.
«قلى» علامت آن است که وقف کردن بهتر است.
«صلى» علامت آن است که وصل کردن بهتر است.
اضافه کردن دیدگاه جدید