مرگ و پس از آن

از لحظه ای که می میریم چه اتفاقاتی برای ما می افتد؟ بسياری از افراد علاقه دارند كه از چگونگی زندگی انسان در برزخ و آخرت و نيز حقيقت و ماهيت آن آگاهی يابند. ليكن بايد توجه داشت كه آگاهی از جهان برزخ برای ما امكان پذير نيست و تا انسان گام در آن جهان نگذارد نمی تواند به كيفيت آن پی ببرد، همان گونه كه چگونگی زندگی در سرای ديگر نيز براي ما روشن نيست و تنها می توان صورتی ناقص و شبحی مبهم از آن جهان ترسيم كرد، زيرا بشر از واقعيت چيزی می تواند آگاه گردد كه در قلمرو زندگی او قرار گيرد و نمونه هايی از آن را در دست داشته باشد. از اين جهت، اهل تحقيق معتقدند آگاهی كامل از خصوصيات زندگی برزخی و حيات اخروی، منوط به وارد شدن به آن جهان است. با اين همه می توان به كمک آيات و روايات، نشانه هايی از آن جهان به دست آورد. در ذيل در دو بخش به زندگی انسان و شكل او در برزخ و آخرت اشاره می كنيم: ـ برزخ روح انسان پس از جدايی و فراقت از بدن مادی، در جسم لطيفی قرار می گيرد كه از بسياری از عوارض جسم مادی بر كنار است. ولی از آن نظر كه شبيه اين جسم مادی عنصری است، به آن بدن «مثالی» می گويند، كه نه كاملاً مجرد است و نه مادی محض، بلكه دارای يک نوع تجرد برزخی است. بدن برزخی و عذاب و نعمت های آن جا را می توان به گونه ای به لذت و يا نعمت های موقع خواب تشبيه كرد. انسان در عالم رؤيا واقعاً كارهايی انجام می دهد، راه می رود، سخن می گويد، می انديشد، هر گاه اين كارها را با زندگی عنصری و مادی بسنجيم، فاقد حقيقت خواهد بود، ولی اگر از نسبت گيری و مقايسه صرف نظر كنيم، بايد گفت اين كارها در ظرف رؤيا برای خود حقيقتی دارد. زيرا خوشی ها، آرامش ها و دردها رؤياها برای خود خالی از يک نوع واقعيت نيست و چه بسا حالات انسان در رؤيا، روی بدن عنصری نيز اثر بگذارد. حال اگر چنين زندگی رؤيايی، واقعيت بيشتر و حقيقتی روشن تر پيدا كند، بايد نام آن را زندگی برزخی و مثالی نهاد. در آن جا ماده و عنصر يا مولكول و اتم وجود ندارد، ولی صورت های تمام موجودات جهان بی آن كه ماده و وزنی در كار باشد، موجود است. از اين رو دانشمندان می گويند: در جهان برزخ، آثار ماده از قبيل، گرمی، سردی، شيرينی، تلخی، شادمانی و غمگينی موجود است هر چند خود ماده در آن جا وجود ندارد. در آن جا خوردن و آشاميدن، شنيدن و ديدن وجود دارد، اگر چه از ماده ای كه اين امور در زندگی ما بر آن توقف دارد خبری نيست.(1) در روايات متعددي به «جسم مثالی» اشاره شده است. از جمله در روايتی حضرت صادق (عليه السلام) می فرمايند: «هنگامی كه خدای بزرگ، مؤمن را قبض روح می كند، او را در قالبی همچون قالبش در دنيا قرار می دهد، پس می خورند و می آشامند و اگر كسی به نزد آنان آيد، آنان را با همان صورتی كه در دنيا داشتند می شناسند.(2) «جسم مثالی» چنان كه از نامش پيدا است، شبيه اين بدن است، ولی اين ماده عنصری را ندارد. جسم مثالی، جسمی لطيف و نورانی و خالی از مواد و عناصر شناخته شده اين جهان مادی است. در ماهيت بدن اخروی دو ديدگاه عمده بين فيلسوفان و متكلمان وجود دارد: برخی از فيلسوفان مانند صدر المتألهين معتقدند: روح در سرای ديگر به بدن مثالی و برزخی كه جرم و ماده ندارد، اما از مقدار و شكل برخوردار است تعلق می گيرد ـ توضيح بيشتر درباره بدن مثالی در بخش زندگی برزخی گذشت ـ اين بدن لطيف به گونه ای عين بدن دنيوی است و هر كس آن را ببيند می گويد اين همان انسانی است كه در دنيا زندگی می كرد، ولی از اين نظر كه داراي جرم و ماده نيست و قابليت فعل و انفعال شيميايی و فيزيكی را ندارد، با آن تفاوت دارد. براساس اين ديدگاه شخصيت و واقعيت هر انسان مربوط به نفس و روح او است، نه به بدن وی. در اين ديدگاه در آخرت پس از تعلق روح به بدن مثالی همين كه كسی او را ببيند بگويد او همان فردی است كه او را ديده بوديم كافی است. ديگر لازم نيست در بدن او هيچ تبدل و تحولی رخ ندهد، همچنان كه اگر در دنيا آفرينش زشت داشته باشد لازم نيست كه به آن شكل محشور گردد و يا اگر پا بريده و نابينا و پير باشد بايد اين خصوصيات رعايت شود.(3) در مقابل، عمده متكلمان اسلامی، می گويند كه روح در سرای ديگر به بدن طبيعی و عنصری كه دارای فعل و انفعال طبيعی و شيميايی است، باز می گردد. آنان معتقدند: بدن انسان دارای دو بخش اجزای اصلی و اجزای اضافی است: اجزای اصلی اجزايی است كه در تمام طول عمر باقی می ماند نه عوض می شود و نه نابود می گردد. اما اجزای اضافی، قابل تغيير و دگرگونی هستند و هميشه در حال عوض شدن می باشند. در روز رستاخيز اجزای اصلی بدن هر كس، همانند دانه های گياه و يا نطفه انسان در مدت كوتاهی پرورش می يابند و بدن اصلی را می سازند.(4) ـ آخرت زندگی در آخرت با زندگی در اين جهان تفاوت های اساسی دارد. در آخرت همه چيز پس از ويرانی، نو می شود و انسان با شرايط تازه در جهانی كه وسعتش، نعمت هايش، كيفرهايش و... با اين جهان متفاوت است گام می نهد: «يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّار»(5) هر انسانی، پس از حساب رسی در قيامت با توجه به كردارهای خود، راهی بهشت يا جهنم خواهد شد كه نعمت ها و عذاب های آن دو با نعمت ها و رنج های اين دنيا تفاوت های اساسی دارد. برای نمونه در بهشت نعمت ها ابدی هستند و از تكليف های دنيايی در آن جا خبری نيست و... . درباره این که در هر کدام از دو مرحله برزخ و قیامت چه اتفاقاتی می افتد به منابع زیر مراجعه فرمایید: 1. معاد شناسی، علامه تهرانی 2. معاد، علامه شهید مطهری 3. كتاب عالم برزخ يا بيداری پس از مرگ (مهدی احمدی) 4.انسان از آغاز تا انجام، علامه طباطبایی

ــــــــــــــــــــ

(1) طاهری، حبيب الله، سيری در جهان پس از مرگ، جامعه مدرسين، چاپ دوم، 1376، ص 270.

(2) كلينی، كافی، دارالكتب الاسلاميه، ج 3، ص 245.

(3) صدر الدين شيرازی، محمد، اسفار، بيروت، دار احياء التراث العربی، چاپ پنجم، ج 9، ص 197.

(4) حلي، كشف المراد فی شرح تجريد الاعتقاد، قم، جامعه مدرسين، ص 401 ـ 406.

(5) ابراهیم/ 46.

http://www.askquran.ir/showthread.php?t=31237&p=545157&viewfull=1#post545157