گریه در عزاداری
با توجه به دیدگاه امام خمینی(ره)، از نظر تاریخی گریه در عزاداری ها چه جایگاهی در تثبیت دین اسلام یا مکتب تشیع دارد؟ آیا اسلام بر اساس این گریه ها دوام و قوام یافته است؟
از جمله موضوعاتی که در بیانات ائمه معصومین (علیهم السلام) و سیره عملی آن ها و نیز بیانات و سیره عملی علمای دین به فراوانی مشاهده می شود، سفارش و تأکید به برپایی مجالس عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه مصیبت عظیم کربلا می باشد. بعنوان مثال از زيد شّمام كه يكی از اصحاب امام صادق (عليه السلام) است روايت شده كه گفت ما و جمعی از اهل كوفه نزد امام صادق (عليه السلام) بوديم كه جعفر بن عفان بر آن حضرت وارد شد. آن حضرت او را نزديک خود جای داد، سپس فرمود ای جعفر! عرض كرد لبيک فدايت شوم، فرمود شنيده ام كه تو درباره امام حسين (عليه السلام) شعر می گويی و پاكيزه می گويی؟ گفت آری، فرمود بگو. جعفر شعر خواند، و حضرت و كسانی كه اطراف وی بودند گريستند به گون های كه اشک آن حضرت بر چهره و محاسن مباركش جريان پيدا كرد، سپس فرمود ای جعفر! به خدا سوگند كه فرشتگان مقرب اين جا حاضر بوده و گفتار تو را درباره امام حسين (عليه السلام) شنيدند و آنان هم مانند ما و بيشتر از ما گريه كردند، و خداوند در برابر اين كار به تو بهشت را واجب كرد و تو را آمرزيد؛ و فرمود هيچ كس نيست كه درباره امام حسين (عليه السلام) شعری بگويد و گريه كند و ديگران را با آن شعر بگرياند، مگر اين كه خداوند بهشت را برای او واجب كرده و او را می آمرزد. امام خمينی (رحمه الله علیه) درباره تجديد و تكرار عزاداری ها می فرمايند: «... اصلاً نمی فهمند مكتب سيدالشهدا چه بوده و نمی دانند اين منبرها، گريه ها، و سينه زنی ها حدود 1400 سال است كه ما و مكتب را حفظ كرده و تا حالا اسلام را آورده؛ اين عده از جوان ها اينطور نيست كه سوء نيت داشته باشند؛ آن ها ـ خيال می كنند كه ما بايد حرف روز بزنيم. حرف سيدالشهدا حرف روز، و هميشه حرف روز است؛ اصلاً حرف روز را سيدالشهدا آورده است و دست ما داده است و سيدالشهدا را اين گريه ها، و مكتب وی را اين مصيبت ها، داد و قال ها و اين سينه زنی ها و اين دسته جات، حفظ كرده است ـ اگر فقط مقدسی بود و توی اتاق و توی خانه می نشست و برای خودش هی زيارت عاشورا می خواند و تسبيح می گرداند، چيزی نمانده بود ... همين هاست كه اين نهضت را پيش برده، اگر سيدالشهدا نبود اين نهضت را ـ كسی ـ پيش نمي برد.»(1) توجه به آثار و برکات گریه و عزادری برای امام حسین (علیه السلام) ما را برای درک درست از این همه سفارش و تأکید یاری خواهد کرد. در بيان اهداف و فلسفه عزاداری بايد گفت؛ اگر در ميان شيعيان، عزاداری يك سنت رايج شده است انگيزه های گوناگونی دارد كه به طور اختصار عبارت است از: 1. شناساندن مقام پيشوايان بزرگ اسلام كه سراسر زندگی آنان برای جامعه اسلامی الگو و سرمشق است، چه در مبارزه با طاغوتيان و چه در مسايل اخلاقی و روحی و ... . 2. افزايش عشق و محبت اهل بيت كه پاداش رسالت پيامبر (صلی الله علیه و آله) است؛ چون در قرآن خداوند امر فرمود به حضرت رسول كه چنين بگويد: «قل لا اسئلكم عليه اجراً الا المودة في القربی»؛ بگو من در برابر تبليغ دين اجر و مزدی از شما نمی خواهم، مگر دوستی و تبعيّت از اهل بيتم.(2) 3. كمال خواهی و فضيلت طلبی. 4. دعوت به دين و آگاه شدن از حقايق آن و فراخوانی مردم به صلاح و اصلاح و دوری از انحراف و فساد. 5. حقانيّت نهضت حسينی بر ضد طاغوتيان و آشنا كردن مردم با ويژگی هاي قيام امام حسين (علیه السلام). 6. ياد مصيبت اهل بيت (علیهم السلام) كه موحب آسان شدن مصايب و سختي های دوست داران آنان است. 7. همدردی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) و ساير ائمه (علیهم السلام). 8. فراموش نشدن خاطره عاشورا؛ چرا كه اگر اين عزاداری ها نبود نسل های آينده نمی دانستند امام حسين (علیه السلام) را يزيد كشته است؛ و چرا كشته است. 9. افشاگری جنايات ستمگران به ويژه بنی اميه و بنی عباس. 10. رشد فضايل و كرامت های انسانی و الهی و پرورش روحيه شهادت طلبی؛ هر قطره اشک پيامی است كه شهادت را چون پيامی به مردم ابلاغ می كند و گريه نشانه آن است كه فاجعه ای روی داده و ظلمی صورت گرفته است. عزاداری نه يک روز، نه ده روز، نه يک ماه بلكه در تمام سال براي اين است كه ملتی كه در شهادت زندگی می كند بايد عزادار باشد و در مجالس عزا با بيان فلسفه شهادت و با يادآوری از شهيدانش، روحيه شهادت طلبی را همچنان تازه نگه دارد. بی شک به خاطر نشر فلسفه شهادت و ايثار و كرامت های انسانی است كه شيعه به بهانه مرگ برادر، عمو، دايی و ... جلسه برگزار می كند و يک باره به كربلا گريز می زند و از حسين سخن می گويد. 11. زنده نگه داشتن اسلام با استفاده از ابزار عزاداری، عزاداری اسلام را زنده كرد و اگر امام حسين (علیه السلام) قيام نمی كرد اثری از اسلام باقی نمی ماند. اساس شكل گيری انقلاب اسلامی، نيز نهضت امام حسين (علیه السلام) است. بنابر اين عزاداری حسين بن علی و ساير ائمه اطهار (علیهم السلام) يك حركت است، يک موج است، يک مبارزه اجتماعی است.(3) روضه های خانگی و دسته های عزاداری و هيأت های زنجير زنی، پوشيدن لباس مشكی و پرچم به دست گرفتن و شربت و آب دادن و تلاش در برپايی مجالس و نوحه خوانی و سينه زنی و ... هر يك به نوعی سربازگيری براي جبهه حسينی است.(4) اين پيوند قلبی را عمق و غنا می بخشد. اين موارد، انگيزه های برگزاری مجالس؛ سوگواری و عزاداری است و آن چه در اين ميان وجود ندارد گريه كردن برای ضعف و ذلت ائمه است چون نفوس آن ها، عزيزترين نفوس در ميان موجودات عالم است. بنابر این اگر گريه از سر معرفت و عشق باشد؛ قطعاً اين حزن و اندوه، پس از آن كه موجب تحول درونی انسان گرديد، زمينه را برای تحولات اجتماعی فراهم ميسازد. و در واقع گريه بر امام حسين (علیه السلام)، زمينه را برای حفظ آرمان های آن حضرت و پياده كردن آن فراهم می سازد؛ چنان كه امام راحل می فرمود: ما هر چه داريم از محرم و عاشورا داريم. انقلاب اسلامی ايران و هشت سال دفاع سر فرازانه و پيروزمند ارتباط مستقيمی با مجالس سوگواری و عزاداری دارد. و در طول تاريخ نيز شيعيان با همين مجالس عزاداری، توانسته اند هويت جمعی خود را حفظ و در برابر ظالمان و فاسدان ايستادگی كنند. با توجه به اين مطالب روشن می شود كه گريه مانع شناخت و معرفت بيشتر حضرت سيد الشهدا (علیه السلام) و آشنايی با اهداف و نتايج درخشان حماسه عاشورا نيست. بلكه اين مجالس و گريه ها، خود زمينه ای براي شناخت بيشتر "واقعه كربلا" و پيروی و درس آموزي از آن و عاملی مهم و تأثیرگذار در راه حفظ دین مبین اسلام و معرف بلند آن است.
ـــــــــــــــــــــــــ
(1) قيام عاشورا در كلام و پيام امام، ص 16.
(2) شوری/ 23.
(3) نهضت های اسلامی در صد ساله اخير، مرتضی مطهری، ص 89.
(4) فرهنگ عاشورا، ص 314.
