قدرت شیطان

پرسش:

شیطان با وجود اینکه یک نفر هست چگونه جمعیت هشت میلیاردی کره زمین را گمراه می‌کند؟

پاسخ:

مقدمه:
داستان نافرمانی ابلیس در بسیاری از آیات قرآن بیان‌شده است. ابلیس که خودش را از سنخ آتش و برتر از انسانِ خاکی می‌دانست، در برابر خواست خدا مبنی بر ستایش انسان، تکبر ورزید و خدا را نافرمانی کرد. او که برتری انسان را تحمل نداشت، از خداوند تا روز رستاخیز فرصت خواست تا انسان‌ها را وسوسه نماید و آن‌ها را نیز جهنمی نماید.(۱)  ازاین‌رو، این سؤال پیش می‌آید که چطور او یک‌نفره به دنبال فریب میلیاردها انسان است.  در ادامه در قالب چند نکته به این پرسش پاسخ می‌دهیم:

نکته اول
هر موجود مختاری، خواه انسان باشد خواه جن، می‌تواند شیطنت و گمراهی را برگزیند یا در مقابل با آن بایستد. در قرآن، ابلیس افزون بر اینکه شیطان نامیده شده است،(۲) دارای اوصاف و ویژگی‌های دیگری نیز است:  مستکبر،(۳) کافر،(۴) کفور (ناسپاس)،  فاسق (اهل فسق و فجور)، عَصی (عصیان‌گر)،(۷) مارد و مَرید (سرکش)،(۸) مَذئوم (نکوهیده)،(۹) رجیم (رانده‌شده)، عدوّ مبین (دشمن آشکار)،(۱۱) همدم بد،(۱۲)مُضلّ مبین (گمراه‌کننده آشکار)،(۱۳) غَرور (فتنه‌گر، فریب‌کار)،(۱۴) برانگیزاننده آرزو،(۱۵) دعوت کننده به‌سوی جهنم.(۱۶)
این اوصاف و ویژگی‌هایی که برای ابلیس ذکرشده است، هم ما را به شناخت بهتری از ابلیس و کارهای او می‌رساند و هم در تعیین معنای شیطان بسیار راهگشا است و هم ما را در تشخیص سایر مصادیق شیطان کمک می‌رساند.

نکته دوم 
بسیاری از انسان‌ها و جنیان، همچون ابلیس، مسیر شیطنت را برگزیده‌اند و هم گمراه‌شده هستند و هم گمراه‌کننده. به همین جهت به آن‌ها نیز شیطان گفته می‌شود؛ چنانکه خداوند در آیات مختلف قرآن گروهی از انسان‌ها و جنیان را نیز شیطان نامیده است و آن‌ها را دشمن پیامبران می‌داند: «این‌چنین در برابر هر پیامبری، دشمنی از شیاطین انس و جنّ قرار دادیم».(۱۷) بنابراین شیطان تنها نیست و یاران فراوانی در مسیر خود دارد.

در فرازی دیگر از آیات قرآن، خداوند همگی را به پناه بردن به خود در برابر وسوسه‌های شیاطین انسی و جنی تشویق می‌کند: «بگو: پناه می‌برم به پروردگار مردم،... از شرّ وسوسه‌گر پنهان‌کار، که در درون سینه انسان‌ها وسوسه می‌کند، خواه از جنّ باشد یا از انسان».(۱۷) دقت در آیات یادشده در نکته اول و دوم، نشان می‌دهد که هر انسان یا جنی که مسیر کفر و ناسپاسی و غرور و گمراهی را برگزیده و مردم را به‌سوی گناه و ضلالت و سرکشی سوق می‌دهد و میانشان فتنه به پا می‌کند، مصداق شیطان است و اگر ابلیس نیز شیطان نامیده شد، از این جهت بود که این ویژگیها را داشت.

نکته سوم
شیطنت جنیان به صورت نامحسوس و از طریق وسوسه و فریبکاری است. همین‌قدر درباره آن‌ها می‌دانیم که آن‌ها نیز تعدادشان محدود نیست و از طریق وسوسه و کمک به سایر شیاطین، در برابر طرح خدا ایستادگی می‌کنند و به بسط گناه و گمراهی می‌پردازند.
اما انسان‌های شیطان‌صفت، در کنار مؤمنان بوده و طراحی و مسیر گمراهی آنان محسوس است. مثلاً کشور یا نهاد یا مردمانی که از طریق رسانه‌های فرهنگی یا تصویب قوانین، گناهان را بسط می‌دهند و مردم را به دنیا بسندگی و فراموشی یاد خدا تشویق می‌کنند، قطعاً از زمره شیاطین انسی هستند. یا کشورها یا نهادهایی که میان مؤمنان و جامعه ایمانی و انسانی، فتنه‌انگیزی کرده و اختلاف به پا می‌کنند، قطعاً از شیاطین به‌حساب می‌آیند، هرکسی که در راستای فریب مردم و دور کردنشان از خدا و پیامبران باشد، از زمره شیاطین به‌حساب می‌آید و بخشی از رسالت شیطانی را بر عهده خواهد داشت و باید از او به خدا پناه برد و در برابرش ایستادگی نمود.

نتیجه:
با عنایت به آنچه گذشت روشن می‌شود که ابلیس ابتدا ظاهراً شیطان نبود، اما بعداً مسیر شیطنت را برگزید؛ چنانکه بسیاری از انسان‌ها و جنیان نیز همین مسیر را در زندگی برگزیدند و در برابر فرمان خدا قرار گرفتند و با همکاری و تعامل با یکدیگر، طرح‌های شیطانی خود را دنبال کرده و جامعه انسانی و ایمانی را به ضد ارزش‌ها سوق دادند. ازاین‌رو، مشخص می‌شود که فریب دادن و گمراه کردن مردم در جهان، توسط یک نفر انجام نمی‌شود، بلکه بسیاری از جنیان و انسان‌های شیطان صفت نیز در این طرح همراه او هستند

پی‌نوشت‌ها:
 ۱. درآیات ۲۸-۴۰ سوره مبارکه حجر، به این رخداد اشاره‌شده است: و(به خاطر بیاور) هنگامی‌که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشری را از گل خشکیده‌ای که از گل بدبویی گرفته‌شده، می‌آفرینم. هنگامی‌که کار آن را به پایان رساندم، و در او از روح خود(یک روح شایسته و بزرگ) دمیدم، همگی برای او سجده کنید ».  همه فرشتگان، بی‌استثنا، سجده کردند جز ابلیس، که ابا کرد از اینکه با سجده کنندگان باشد. (خداوند) فرمود: «ای ابلیس! چرا با سجده کنندگان نیستی»؟ گفت: «من هرگز برای بشری که او را از گل خشکیده‌ای که از گل بدبویی گرفته‌شده است آفریده‌ای، سجده نخواهم کرد ». فرمود: «از صف آن‌ها[فرشتگان‌] بیرون رو، که رانده‌شده‌ای(از درگاه ما). و لعنت(و دوری از رحمت حق) تا روز قیامت بر تو خواهد بود».  گفت: «پروردگارا! مرا تا روز رستاخیز مهلت ده(و زنده بگذار). » فرمود: «تو از مهلت یافتگانی(۳۷) (امّا نه تا روز رستاخیز، بلکه) تا روز وقت معینی.» گفت: «پروردگارا! چون مرا گمراه ساختی، من(نعمت‌های مادّی را) در زمین در نظر آن‌ها زینت می‌دهم، و همگی را گمراه خواهم ساخت، مگر بندگان مخلصت را.»(۴۰)
۲. سوره اعراف، آیه ۲۲.
۳. سوره بقره، آیه ۳۴.
۴. سوره ص، آیه ۷۴.
۵. سوره اسرا، آیه ۲۷.
۶. سوره کهف، آیه ۵۰.
۷. سوره مریم، آیه ۴۴.
۸. سوره نساء، آیه ۱۱۷.
۹. سوره اعراف، آیه ۱۸.
۱۰. سوره ص، آیه ۷۷.
۱۱. سوره یس، آیه ۶۰.
۱۲. سوره نساء، آیه ۳۸.
۱۳. سوره قصص، آیه ۱۵.
۱۴. سوره طه، آیات ۲۰ و ۱۲۰.
۱۵. سوره نساء، آیه ۱۲۰.
۱۶. سوره لقمان، آیه ۲۱.
۱۷. سوره انعام، آیه ۱۱۲.
۱۸. سوره ناس، آیات ۱-۶.