تفاوت منابع روایی شیعه و سنی

با آن که سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) امری مورد اتفاق فریقین است چرا مصادر روایی شیعه و سنی و محتوای آن ها با یکدیگر متفاوت است. چه تمایزی بین کتب آن ها و کتب روایی شیعه است و وجه برتری و تمایز کتب روایی شیعه نسبت به کتب روایی اهل سنت چیست؟

«سنت» به معنای «قول» و «فعل» و «تقریر» (1) پیامبر (صلی الله علیه و آله)‌ به عنوان دومین مصدر تشریع و هدایتگری امت اسلام در نزد فریقین شناخته می شود. در این بین شیعه از آنجا که بر اساس ادله ی عقلی و نقلی خود قائل به استمرار تبیین معصومانه پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) توسط جانشینان معصوم آن حضرت بوده؛ مجموعه «گفتار» و «افعال» و «تقریر» ائمه ی معصومین (علیهم السلام) را داخل در سنت دانسته و این در حالی است که سنت در بین اهل تسنن تنها شامل «گفتار» و «رفتار» و «تقریر» پیامبر (صلی الله علیه وآله) است.

شکی نیست که سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله) برای همه ی مسلمانان حجت است؛ اما آنچه در این میان مورد اختلاف بوده چگونگی دستیابی به سنت حقیقی پیامبر (صلی الله علیه وآله) است.
بر اساس دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) راه دستیابی به سنت صحیح در گرو تبعیت از عترت (علیهم السلام) بوده؛ اما پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) با عدم تبعیت از دستور آن حضرت از سوی صحابه و حاکمیت مکتب خلفا؛ تفاسیر و نقلیّات مختلفی از سوی صحابه و تابعین در بیان سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) صورت پذیرفت که در موارد فراوانی با تفسیر عترت (علیهم السلام) در اختلاف بود.
خروجی چنین امری در قرن سوم با تدوین کتب حدیثی کامل گردید و مجموعه ای از اخبار صحابه از پیامبر (صلی الله علیه وآله) و همچنین اقوال و فتاوای صحابه و تابعین در منابع اولیه ی حدیثی اهل سنت همچون: «موطاء» تألیف: « مالک بن انس» (متوفی: 179هـ)؛‌ «مسند احمد» تألیف: «احمد بن حنبل» (متوفی: 241هـ)؛ «صحیح بخاری» تألیف: «محمد بن اسماعیل بخاری» (متوفی: 254هـ)؛‌ «صحیح مسلم» تألیف: «مسلم بن حجاج نیشابوری» (متوفی: 261هـ)؛‌ «سنن ابی داود» تألیف: «سلیمان بن اشعث سجستانی» ( متوفی: 275هـ)‌؛‌ «سنن ترمذی» تألیف: «ابوعیسی ترمذی» (متوفی: 279هـ)؛ «سنن نسائی» تألیف: «احمد بن شعیب نسایی» (متوفی : 303)؛‌ «سنن ابن ماجه» تألیف: «ابن ماجه قزوینی» (متوفی: 273هـ)‌؛ و... جمع آوری گردید.

در وجه تمایز کتب حدیثی اهل سنت و اخبار نقل شده در آنها با کتب روایی و روایات شیعه می توان گفت:

1. روایات شیعه از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از طریق اهل بیت (علیهم السلام) و صحابه برجسته ی پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شده و این در حالی است که بیشترین روایات اهل سنت از پیامبر (صلی الله علیه وآله) از طریق «ابوهریرة» و «عایشه» و «عبدالله بن عمر» و «انس بن مالک» و برخی دیگر از صحابه نقل شده است. (2)

2. کتابت حدیث در نزد اهل سنت در دوران خلفا ممنوع بود تا آنکه در دوران بنی امیه جواز نقل حدیث صادر گردید و این در حالی است که کتابت حدیث در نزد شیعه همواره در زمان ائمه (علیهم السلام) جاری بوده است.

3. از آنجا که سنت در نزد اهل سنت تنها شامل «قول» و «فعل» و «تقریر» پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است، تعداد روایات نقل شده از معصومین (علیهم السلام) در منابع شیعی بسیار بیشتر از منابع عامه است به عنوان نمونه مجموعه روایات کتاب «کافی» به تنهایی بیش از کتب ششگانه ی اهل سنت است. (3)

همچنین از وجوه برتری روایات شیعه نسبت به روایات نقل شده از اهل تسنن می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. دسترسی به معصومان (علیهم السلام)
شیعه تا مدت زمان طولانی ای به معصومین (علیهم السلام) دسترسی داشته و این در حالی است که عصر حضور معصوم در نزد اهل سنت، با رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) خاتمه پذیرفت.

2. عدم نیاز به غیر معصوم
استمرار صدور حدیث در مدت زمان معصومین (علیهم السلام) موجب غنای فرهنگ شیعی و عدم احتیاج آن به معارف ناخالص دیگر شد. و این در حالی است که در منابع اهل سنت؛ سنت نقل شده، آمیخته با نقلیات و فتاوای صحابه و تابعین است.

3. وجود راویان دانشمند
استمرار امامت، سبب تغییر فرهنگ و پدید آمدن قشر فرهنگی و شاگردان جویای دانش شد که با دوران آغازین حدیث در زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) تفاوت اساسی داشت. به عنوان نمونه یاران امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) افرادی دقیق و تیزبین و يژوهشگر بودند که خود و زندگی خود را وقف علم آموزی در مکتب اهل بیت (علیهم السلام) نموده بودند.

4. طرح پرسشها و پاسخهای جدید
تغییر سطح فرهنگی جامعه، پرسشهای جدید و روز آمد را پدید آورد. پاسخ معصومین (علیهم السلام) به این سوالات با ارائه ی راهکارهایی برای پاسخگویی به سوالات و مشکلات مشابه آن همراه بود که به غنای علمی آثار روایی شیعه افزود.

5. آموزش قواعد کلی
برخورداری از شاگردان دانشمند، فقیه و پرسشگر همراه با حضور امام معصوم در جامعه سبب پدیدار شدن شیوه های جدید آموزشی شد. معصومین (علیهم السلام) تنها به پاسخگویی به سؤالات جزئی نمی پرداختند؛ بلکه آنان قواعد کلی فهم احکام و معارف را به شاگردان خویش منتقل می نمودند و آنان را در اجتهاد و استنباط احکام و معارف یاری می نمودند.

6. ترویج فرهنگ نوشتاری
توصیه به نگارش حدیث و تدوین آن توصیه ی مکرّر امامان شیعه از اولین تا آخرین آنان بوده است. بر این اساس نوشتن حدیث و تدوین آن در رساله ها و جوامع حدیثی از زمان امام علی (علیه السلام) آغاز گردید و در زمانهای بعد گسترش یافت. این امر بر دقت نقل حدیث که حاکی از سنت بود افزود و این در حالی است که پدیده ی نقل به معنای حدیث به واسطه ی منع از نگارش آن در نقل روایی اهل سنت بسیار زیاد است.(4)

پی نوشت ها:
1. تقریر به معنای سکوت معصوم (علیه السلام) در برابر کاری است که در محضر امام صورت پذیرفته؛ و امام (علیه السلام) با آنکه قدرت بر نهی از فعل را داشته با این حال نسبت به آن سکوت نموده که این سکوت دلالت بر جواز آن عمل خواهد بود.
2. أبو الفضل زين الدين العراقی، شرح (التبصرة والتذكرة = ألفية العراقي)، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى، 1423 هـ - 2002 م، ج2، ص131: «المكثرونَ منَ الصحابةِ عنِ النَّبيِّ - صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - ستةٌ: أنسُ بنُ مالكٍ، وعبدُ اللهِ بنُ عمرَ، وعائشةُ، وعبدُ اللهِ بنُ عباسٍ - وهو البحر -، وجابرُ بنُ عبدِ اللهِ، وأبو هريرةَ، وأكثرُ السِّتَّةِ حديثاً أبو هريرةَ، قالَ ذلكَ أحمدُ بنُ حنبلٍ وغيرهُ، وأشرتُ إلى كونِ أبي هريرةَ أكثرهم حديثاً، بقولي: (أكثرُهم) ، ولم يتعرضِ ابنُ الصلاحِ لترتيبِ مَنْ بعدَ أبي هريرةَ في الأكثريةِ، وبعضهم مقاربٌ لبعضٍ. والذي يدلُّ عليهِ كلامُ بَقِيِّ بنِ مَخْلَدٍ: أنَّ أكثرهم أبو هريرةَ، روى خمسةَ آلافِ حديثٍ وثلاثمائةٍ وأربعةً وسبعينَ حديثاً، ثمَّ ابنُ عمرَ، روى ألفي حديثٍ وستمائةٍ وثلاثينَ، ثمَّ أنسٌ، روى ألفينِ ومائتينِ وستةً وثمانينَ، ثمَّ عائشةُ روتْ أَلْفَيْنِ ومائتينِ وعشرةَ، ثمَّ ابنُ عباسٍ، روى ألفاً وستمائةٍ وستينَ حديثاً، ثمَّ جابرٌ، روى ألفاً وخمسمائةٍ وأربعينَ».
3. تعداد روایات کتاب کافی بیش از (16000) هزار روایت بوده و این در حالی است که مجموع روایات کتب سته با حذف مکررات آن نزدیک به ده هزار روایت است.
4. ر.ک: سید کاظم طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، انتشارات سمت،‌ج1، ص28-15.

برای مشاهده مطلب در تاپیک اصلی کلیک فرمایید