منظور از ملاقات با خدا كه آیاتی از قرآن مجید (در سوره قیامت و غیره‌) به آن اشاره دارند، چیست‌؟

تردیدی نیست كه ملاقات خدا و دیدن او با چشم ظاهری‌، (چشم سر) امكان ندارد، و این حقیقت‌، با دلیل‌های قطعی ثابت شده است‌، چون چیزی را می‌توان با چشم ظاهری دید كه جسم باشد. خدا از جسم بودن منزه است‌; مكان و زمان به او احاطه ندارد; صورت و شبهی از او در خارج نیست كه بتوان او را دید. آیاتی از قرآن مجید، این نوع دیدن را نفی می‌كند: "لآ تُدْرِكُه‌ُ الاْ بْصَـَرُ وَهُوَ یُدْرِكُ الاْ بْصَـَرَ وَهُوَ اللَّطِیف‌ُ الْخَبِیرُ; (انعام‌،103) چشم‌ها او را نمی‌بینند، لكن او چشم‌ها را می‌بیند و او لطیف و نامرئی و به همه چیز آگاه است‌." در سوره اعراف آمده است‌: "لن ترانی‌; هرگز مرا نخواهید دید." "لن‌" در لغت عرب دلیل بر نفی ابد است‌; یعنی دیدن خدا، در هیچ موقفی‌، نه در دنیا و نه در آخرت ممكن نیست‌، لكن در مقابل‌، آیاتی است كه از ظاهر آن‌ها استفاده میشود كه دیدن خدا امكان دارد: "وُجُوه‌ٌ یَوْمئ‌ذٍ نَّاضِرَة‌ٌ # إِلَی‌َ رَبِّهَا نَاظِرَة‌ٌ; (قیامت 22 و 23) در آن روز صورت هایی شاداب و مسرور است‌، و به پروردگارش می‌نگرد. هم‌چنین در سوره بقره می‌خوانیم‌: "الَّذِین‌َ یَظُنُّون‌َ أَنَّهُم مُّلَـَقُواْ رَبِّهِم‌ْ وَ أَنَّهُم‌ْ إِلَیْه‌ِ رَ َجِعُون‌َ; (بقره‌،46) كسانی كه ایمان دارند، كه خدای خود را ملاقات می‌كنند; و به سوی او باز می‌گردند."; "فَمَن كَان‌َ یَرْجُواْ لِقَآءَ رَبِّه‌ِی فَلْیَعْمَل‌ْ عَمَلاً صَـَـلِحًا وَ لاَ یُشْرِكْ بِعِبَادَة‌ِ رَبِّه‌ِی‌َّ أَحَدَا;(كهف‌،110) پس كسی كه امید ملاقات پروردگار خویش را دارد، باید عمل صالح انجام دهد، و در عبادت پروردگارش كسی را شریك قرار ندهد." جمع بین این دو دسته از آیات‌، به این است كه مراد از دیدن خدا، دیدن قلبی و باطنی است "علاّمه طباطبایی‌(ره‌) در تفسیر این آیه سوره قیامت فرموده‌اند: "مراد ازنظر، نظر قلبی‌، و رؤیت قلب به حقیقت ایمان است‌. در قیامت‌، نیكوكاران در هیچ مشهدی از مشاهد بهشت حضور به هم نمی‌رسانند و به هیچ نعمتی از نعمت‌های بهشت نمی‌رسند، مگر این كه خدا را می‌بینند; چون هرچه را بنگرند، آیت و نشانه‌ای از آیات خدا است‌، و نظر بر آیات الهی در واقع نظر به صاحب و آفریدگار آیت است‌."( تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 20، ص 198; انتشارات دارالكتب الاسلامیه‌. ) بنابراین‌، منظور از لقای پروردگار، لقای باطنی و شهود قلبی است‌; پیامبران و اولیای خدا، همواره خدا را با چشم دل می‌بیند; بین آن‌ها و خدا حجابی نیست‌، و هیچ چیز نمی‌تواند آن‌ها را از یاد و حضور باطنی او، باز دارد. در احادیث‌، منظور از دیدن خدا به خوبی روشن شده است‌. از علی‌پرسیدند: "آیا شما خدا را دیده‌ای‌؟ فرمود: من خدایی كه ندیده‌ام عبادت نمی‌كنم‌، سپس فرمود: چشم‌ها با مشاهدة ظاهری و حسی‌، نمی‌توانند او را ببینند، لكن دل‌ها، با حقیقت ایمان آن را می‌بینند."( میزان الحكمه‌، محمد محمدی ری شهری‌، ج 6، ص 189، نشر مكتب الاعلام الاسلامی‌. ) هم چنین از امام صادق‌پرسیدند: در روایتی آمده است كه رسول خدا9 پروردگار خویش را دید، این دیدن‌، به چه صورت بوده است‌؟ و نیز در روایات می‌خوانیم‌: مؤمنین پروردگار خود را در بهشت خواهند دید، به چه صورت می‌بیند؟ حضرت فرمود: "پیامبر اكرم‌با چشم ظاهری خدا را ندیده‌; دیدن بر دو قسم است‌: دیدن با قلب‌، و دیدن با چشم‌. كسی كه مراد از رؤیت را، رؤیت قلبی می‌داند، اعتقاد وی صحیح است و كسی كه مراد از دیدن را دیدن با چشم ظاهری می‌داند، دروغ می‌گوید، و به خدا و آیات او كافر شده و خود رسول خدا فرمود: كسی كه خدا را به مخلوق تشبیه كند، كافر شده‌."( مفاتیح الجنان‌، شیخ عباس قمی‌، مناجات شعبانیه‌. ) در فرازی از مناجات شعبانیه آمده است‌: "الهی هب لی كمال الانقطاع الیك و انر ابصار قلوبنا بضیأ نظرها الیك; خدایا كمال توجه به سوی خودت به من عطا كن و چشم دل مرا به روشنایی نظر قلب من به سوی خودت روشن فرما."( تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی (ره‌)، ج 8، ص 268، نشر دارالكتب الاسلامیه‌. )