عبادت‌، از نظر قرآن کریم چه معنا و مفهومی دارد؟

"عبد" از نظر لغت عرب‌، به انسانی می‌گویند که سر تا پا تعلق به مولا و صاحب خود دارد; اراده‌اش تابع ارادة او، و خواستش تابع خواست او است‌. در برابر او مالک چیزی نیست‌، و در اطاعت او هرگز سستی به خود راه نمی‌دهد. بر این اساس‌، "عبودیت‌" نهایت اوج تکامل یک انسان و قرب او به خدا است‌، و "عبادت‌" آخرین حد خضوغ و تواضع است که به عنوان تعلق و وابستگی‌ِ مطلق و تسلیم بی قید و شرط "عابد" در برابر "معبود" انجام میگیرد. در حقیقت عبادت کننده با عبادت خود، نشان می‌دهد که در برابر معبود تسلیم محض است‌، و سرنوشت خود را در دست او می‌داند و این مهم‌ترین هدفی است که خداوند برای رسیدن انسان به آن هدف او را خلق کرد، و به آن میدان و علم و آگاهی داد تا با بهره‌گیری از تمامی امکانات‌، خود را به این هدف نزدیک‌تر کند. خداوند متعال می‌فرماید: "وَ مَا خَلَقْت‌ُ الْجِن‌َّ وَ الاْ ?ًِنس‌َ إِلآ لِیَعْبُدُون‌;(ذاریات‌،56)، من جن و انس را نیافریدم جز برای این که عبادتم کنند (و از این طریق تکامل یابند و به من نزدیک شوند." بیان چند نکته اساسی‌: 1. در اسلام اعمالی مانند نماز، روزه‌، زکات‌، خمس و... مقرر شده است که‌، به واسطة آن‌ها ]که در واقع انجام آن‌ها عبادت است‌[ انسان به هدف خود برسد. 2. عبادت‌، معنای وسیعی دارد، که حتی فرمان برداری از شیطان یا کسان دیگر را نیز شامل می‌شود حضرت ابراهیم‌غ به پدرش می‌گوید: "إِذْ قَال‌َ لاِ ?َبِیه‌ِ یَـََّأَبَت‌ِ لِم‌َ تَعْبُدُ مَا لاَ یَسْمَع‌ُ وَ لاَ یُبْصِرُ وَ لاَ یُغْنِی عَنکَ شَیْ ?‹ًا;(مریم‌،42) هنگامی که به پدرش گفت‌: ای پدر! چرا چیزی را پرستش می‌کنی که نمی‌شنود و نمی‌بیند و هیچ مشکلی را از تو حل نمی‌کند؟!." "یَـََّأَبَت‌ِ لاَ تَعْبُدِ الشَّیْطَـَن‌َ إِن‌َّ الشَّیْطَـَن‌َ کَان‌َ لِلرَّحْمَـَن‌ِ عَصِیًّا;(مریم‌،44) ای پدر! شیطان را پرستش مکن که شیطان نسبت به خداوند رحمن عصیان گر بود." البته پیدا است که منظور از عبادت در این جا، عبادت به معنای سجده کردن‌، نماز خواندن و روزه گرفتن برای شیطان نیست‌; بلکه به معنای اطاعت و پیروی فرمان است که این خود یک نوع از عبادت محسوب می‌شود. معنای عبادت و پرستش آن قدر وسیع است که حتی گوش دادن به سخن کسی به قصد عمل کردن به آن را نیز شامل می‌گردد. و نیز قانون کسی را به رسمیت شناختن یک نوع عبادت و پرستش او محسوب می‌شود. پیامبر اکرم‌می‌فرماید: "کسی که به سخن سخن‌گوئی گوش فرا دهد (گوش دادن از روی تسلیم و رضا) او را پرستش کرده‌، اگر این سخن گو از سوی خدا سخن می‌گوید خدا را پرستیده است‌، و اگر از سوی ابلیس سخن می‌گوید ابلیس را عبادت کرده است‌."(اصول کافی‌، کلینی‌;، ج 6، ص 434، دارالکتب الاسلامیة‌.) 3. قرآن کریم‌، عبادت را زمینة دست‌یابی به تقوا، و تقوا متبلور در مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق و اعمال صالح می‌داند، که در انسان متقی‌، به صورت مَلَکه در می‌آید; از این رو، عبادت‌، شامل همة عبادت‌های فکری‌، اخلاقی و عملی می‌شود که انسان عابد را به مَلَکه برین تقوا می‌رساند. و اگر خداوند هدف از بعثت پیامبران را تثبیت یکتاپرستی و مبارزة با شرک بیان می‌کند "وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُل‌ِّ أُمَّة‌ٍ رَّسُولاً أَن‌ِ اعْبُدُواْ اللَّه‌َ وَ اجْتَنِبُواْ الطَّـَغُوت‌;(نحل‌،36) در میان هر امتی پیامبری برانگیختیم که خدا را بپرستند و از هر معبودی جز خدا بپرهیزند." منظور، در همة ابعاد و جهات فکری‌، اعتقادی‌، اخلاقی‌، عملی‌، سیاسی‌، اجتماعی و... است‌.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 1، ص 244، دارالکتب الاسلامیة‌; ج 22، ص 384ـ388; ج 13، ص 78ـ79 / تسنیم‌، آیت الله جوادی آملی‌، ج 2، ص 354; نشر اسرأ / منشور جاوید، آیت الله سبحانی‌، ج 2، ص 381ـ383، انتشارات توحید.)