آیا همة آیات قرآن کریم بطن دارند؟

بله‌، از پیامبر اکرم‌نقل شده است "برای قرآن کریم ظاهر و باطنی است‌. برای باطن آن نیز باطنی است تا هفتاد بطن‌."(سفینة البحار، شیخ عباس قمی‌;، ج 1، ماده بطن‌، نشر اسماعیلیان‌.) هر چند در روایت یاد شده به هفتاد بطن اشاره شده است‌، ولی مراد این است که برای قرآن کریم تأویل‌ها و مراتب متعددی از معنا وجود دارد که به عددی محدود نمی‌شود; بلکه به حسب اختلاف مراتب افرادی که اهل تفسیر آیات قرآن کریم هستند این معانی تغییر می‌کند و همگی نیز مورد نظر اسلام است و همین ترتیب یعنی ظهور یک معنای ساده ابتدایی از آیه و ظهور معنای وسیع‌تری برای آن و همچنین ظهور و پیدایش معنایی دیگر و وسیع‌تر برای آن در سرتاسر قرآن مجید جریان دارد; مثلاً از آیه کریمة "وَاعْبُدُوا اللَّه‌َ وَلاَ تُشْرِکُوا بِه‌ِ شَیْ ?‹ًا;(نسأ،36) خدا را بپرستید و هیچ چیز را ]در عبادت‌[ شریک او قرار ندهید" استفاده می‌شود که نباید بت‌ها را پرستش کرد و با نظری وسیع‌تر در می‌یابیم که انسان از دیگران به غیر اذن خدا پرستش نکند و با نظر وسیع‌تر از آن انسان می‌فهمیم حتی از دلخواه خود نباید پیروی کنیم و با نظری وسیع‌تر از قبل درک می‌کنیم که نباید از خدا غفلت کرد و به غیر او التفات داشت‌. بنابراین‌، قرآن کریم با این که در تعلیم خود انسانیت را مورد نظر قرار داده و تعلیم خود را مناسب سطح ساده‌ترین فهم‌ها ـ که فهم عامه مردم است ـ قرار داده و با زبان ساده عمومی سخن گفته است‌، ولی بر حسب توانایی درک معنویات‌، آن را پشت پرده ظواهر قرار داده تا از پشت این پرده هر کس فراخور حال فهم‌های مختلف و به حسب حال و اندازه درک خود از آن‌ها بهره‌مند شود. پیامبر اکرم‌(در حدیث معروفی‌) در این‌باره می‌فرمایند: "إنّا معاشر الأنبیأ تکلّموا الناس علی قدر عقولهم‌; ما گروه‌های پیغمبران با مردم به اندازه عقل‌های‌شان سخن می‌گوییم‌."(بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 1، ص 37، داراحیأ لتراث العربی / ر.ک‌: قرآن در اسلام‌، علامه طباطبایی‌;، ص 33 ـ 42، دارالکتب الاسلامیة / تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ترجمه عبدالکریم نیری بروجردی‌، ج 3، ص 136، مرکز نشر فرهنگی رجأ.)