خداوند متعال‌، در آیة 26 سورة مبارکه آل عمران می‌فرماید: "بگو ای پیامبر! خدا به هر که خواهد، عزت می‌دهد، و از هر که بخواهد می‌گیرد، و او را خو

"...تُعِزُّ مَن تَشأُ وتُذِل‌ُّ مَن تَشأُ بِیَدِکَ الخَیرُ اِنَّکَ عَلی‌َ کُل‌ِّ شَی‌ءٍ قَدیر;(آل‌عمران‌،26)... هر که را خواهی عزت بخشی و هر که را خواهی خوار گردانی‌، تمام خیرها به دست توست‌." "عزت‌" به معنای توانایی و حالتی است که مانع مغلوب بودن انسان می‌شود; از این رو، شی‌ء کم یاب را از آن جهت‌، عزیز می‌گویند که در حالت توانایی قرار گرفته و رسیدن به آن سخت است‌: "اَیَبتَغون‌َ عِندَهُم‌ُ العِزَّة‌َ فَاِن‌َّ العِزَّة‌َ لِلّه‌ِ جَمیعـا;(نسأ،139) آیا عزت و توانایی را در پیش کفار می‌جویند؟ عزت‌، همه‌اش مال خداست‌." "ذلت‌"، ضدّ عزّت بوده و به معنای خواری است‌; هم چنین به معنای رام شدن نیز آمده است‌: "فَنَتَّبِع‌َ ءایـَتِکَ مِن قَبل‌ِ اَن نَذِل‌َّ ونَخزی‌َ;(طه‌،134) پیش از آن که ذلیل و خوار گردیم‌، از آیات تو پیروی کنیم‌."( قاموس‌، قریشی‌، ج 3، ص 337 ـ 338 و 21 ـ 22، دارالکتب الاسلامیة‌. ) عزت و ذلت دادن‌، ویژة کسی است که قدرت مطلق داشته باشد، و این قدرت فقط در اختیار خداوند قادر است‌: "قُل‌ِ اللَّهُم‌َّ مـَـلِکَ المُلکِ تُؤتی المُلکَ مَن تَشأُ وتَنزِع‌ُ المُلکَ مِمَّن تَشأُ وتُعِزُّ مَن تَشأُ وتُذِل‌ُّ مَن تَشأُ...;(آل‌عمران‌،26) بگو ]ای پیامبر![: خدایا! تو ]تنها[ دارای پادشاهی هستی‌، هر که را خواهی ملک و سلطنت بخشی‌، و از هر که بخواهی می‌گیری‌، هر که را خواهی عزت بخشی و هر که را خواهی خوار گردانی‌..." از آن جا که خداوند، هم توانا و هم حکیم است‌، عزت یا ذلت بخشی‌اش‌، از روی حکمت است‌. برخی عوامل کسب عزت‌، به شرح زیر است‌: 1. ایمان‌: "...ولِلّه‌ِ العِزَّة‌ُ ولِرَسولِه‌ِ ولِلمُؤمِنین‌...;(منافقون‌،8)... و عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است‌..." از این آیه استفاده می‌شود که انسان‌، در پرتو ایمان‌، به عزت می‌رسد. 2. خارج شدن از ولایت کفار: "اَلَّذین‌َ یَتَّخِذون‌َ الکـَفِرین‌َ اَولِیأَ مِن دون‌ِ المُؤمِنِین‌َ اَیَبتَغون‌َ عِندَهُم‌ُ العِزَّة‌َ فَاِن‌َّ العِزَّة‌َ لِلّه‌ِ جَمیعـا;(نسأ،139) همان ها که کافران را به جای مؤمنان‌، دوست خود انتخاب می‌کنند، آیا عزت و آبرو نزد آنان می‌جویند؟ با این که همة عزت ها از آن خدا است‌؟!" مفهوم آیه شریفه آن است که‌: وارد نشدن در حوزة کفر و کفار، و روی آوردن به خداوندی که قدرت مطلق دارد، سبب عزت‌مندی است‌. 3. عمل صالح و نیکوکاری‌: "لِلَّذین‌َ اَحسَنوا الحُسنی‌َ وزیادَة‌ٌ ولا یَرهَق‌ُ وُجوهَهُم قَتَرٌ ولا ذِلَّة‌ٌ اُولغ‌کَ اَصحـَب‌ُ الجَنَّة‌ِ هُم فیها خـَـلِدون‌; (یونس‌، 26) کسانی که نیکی کردند، پاداش نیک و افزون بر آن دارند، و تاریکی و ذلت‌، چهره‌هایشان را نمی‌پوشاند، آن‌ها اهل بهشتند، و جاودانه در آن خواهند ماند." 4. قناعت‌: امام علی‌می‌فرماید: "قانع باش تا عزیز گردی‌"( بحارالانوار، مجلسی‌;، ج 78، ص 53، ح 90، موسسة الوفأ. ) و... برخی اسباب ذلت نیز، به شرح زیر است‌: 1. گناه‌: "والَّذین‌َ کَسَبوا السَّیِّ ?‹ات‌ِ جَزأُ سَیِّئَة‌ٍ بِمِثلِها وتَرهَقُهُم ذِلَّة‌ٌ ما لَهُم مِن‌َ اللّه‌ِ مِن عاصِم‌ٍ کَاَنَّما اُغشِیَت وُجوهُهُم قِطَعـًا مِن‌َ الَّیل‌ِ مُظلِمـًا اُولغ‌کَ اَصحـَب‌ُ النّارِ هُم فِیها خـَـلِدون‌;(یونس‌،27) اما کسانی که مرتکب گناهان شدند، جزای بدی به مقدار آن دارند، و ذلت و خواری‌، چهرة آنان را می‌پوشاند; و هیچ چیز نمی‌تواند آن‌هارا از ]مجازات‌[ خدا نگه دارد! ]چهره‌هایشان آن چنان تاریک است که‌[ گویی با پاره‌هایی از شب تاریک‌، صورت آن‌ها پوشیده شده‌! آن‌ها اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند ماند!" 2. جلوگیری از نام خدا و ویرانی مساجد: "ومَن اَظلَم‌ُ مِمَّن مَنَع‌َ مَسـَجِدَ اللّه‌ِ اَن یُذکَرَ فیهَا اسمُه‌ُ وسَعی‌َ فی خَرابِها اُولغ‌کَ ما کان‌َ لَهُم اَن یَدخُلوها اِلاّ خاغ‌فین‌َ لَهُم فِی الدُّنیا خِزی‌ٌ ولَهُم فِی الأَخِرَة‌ِ عَذاب‌ٌ عَظیم‌;(بقره‌،114) کیست ستم کارتر از آن کس که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کرد و سعی در ویرانی آن‌ها نمود؟! شایسته نیست آنان‌، جز با ترس و وحشت‌، وارد این ]کانون‌های عبادت‌[ شوند. بهرة آن‌ها در دنیا ]فقط[ رسوایی ]و ذلت‌[ است و در سرای دیگر، عذاب عظیم ]الهی‌[!". 3. ناپاک بودن دل و قلب (مائده‌، 41); تعصب در کفر (انعام‌، 110); شرک (اعراف‌، 152); جرم و جنایت (حجر، 12); خود داری از سجده و خضوع در مقابل حق (حج‌، 18); فراموشی قیامت (جاثیه‌، 34) و... از دیگر اسباب ذلت و خواری است‌.( ر.ک‌: تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ترجمة آقای موسوی همدانی‌، ج 3، ص 242 ـ 253; ج 19، ص 569; ج 5، ص 183; ج 10، ص 68 ـ 71; ج 1، ص 353، بنیاد علمی و فرهنگی علامه‌;. )